Eutanazja a Konwencja o Ochronie Praw Człowieka
W debacie nad legalizacją lub zakazem eutanazji często pada pytanie: czy międzynarodowe przepisy, w szczególności Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC), dopuszczają takie praktyki? Czy prawo do życia gwarantowane przez Konwencję wyklucza możliwość legalizacji eutanazji? Analiza treści Konwencji oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) pokazuje, że odpowiedzi na te pytania nie są jednoznaczne.
Artykuł 2 EKPC, który gwarantuje prawo każdego człowieka do życia, stanowi podstawę interpretacji kwestii eutanazji. Brzmi on:
"Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, z wyjątkiem wykonania wyroku sądu skazującego za przestępstwo, za które prawo przewiduje taką karę."
Choć artykuł ten podkreśla obowiązek państwa do ochrony życia, jego zapis koncentruje się głównie na ochronie przed arbitralnym pozbawieniem życia przez organy państwowe. Nie odnosi się bezpośrednio do prawa jednostki do decydowania o własnym losie, w tym o zakończeniu życia. Zwolennicy eutanazji argumentują, że artykuł ten nie wyklucza legalizacji takich praktyk, o ile są one zgodne z wolą pacjenta i odbywają się w ściśle określonych warunkach.
Artykuł 3 EKPC zakazuje tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Z perspektywy osób cierpiących terminalnie, odmowa pomocy w umieraniu może być interpretowana jako forma nieludzkiego traktowania. Niektóre osoby terminalnie chore doświadczają cierpienia fizycznego i psychicznego w stopniu, który trudno sobie wyobrazić. Mimo to ETPC w swoich orzeczeniach nie uznał dotąd, że zakaz eutanazji narusza artykuł 3.
ETPC rozpatrywał liczne sprawy związane z eutanazją i wspomaganym samobójstwem, w tym:
Pretty v. United Kingdom (2002): Diane Pretty, cierpiąca na stwardnienie zanikowe boczne, domagała się zgody na pomoc męża w odebraniu jej życia. Trybunał orzekł, że prawo do życia (art. 2) nie oznacza prawa do śmierci, a państwa mają swobodę regulowania tej kwestii.
Lambert and Others v. France (2015): Sprawa dotyczyła odłączenia pacjenta w stanie wegetatywnym od aparatury podtrzymującej życie. Trybunał uznał, że decyzje takie powinny być podejmowane zgodnie z prawem krajowym.
EKPC pozostawia państwom członkowskim dużą swobodę w regulacji kwestii eutanazji. Tzw. „margines oceny” umożliwia dostosowanie przepisów do specyficznych uwarunkowań społecznych, kulturowych i etycznych. Kraje takie jak Holandia, Belgia i Luksemburg zalegalizowały eutanazję, nie naruszając zapisów Konwencji. Inne, jak Polska czy Irlandia, utrzymują surowy zakaz, również pozostając w zgodzie z Konwencją.
Argumenty za i przeciw w kontekście Konwencji
Za:
Poszanowanie autonomii jednostki: Artykuł 8 EKPC dotyczący prawa do życia prywatnego i rodzinnego podkreśla samostanowienie, co może obejmować decyzję o zakończeniu własnego życia.
Zapobieganie nieludzkiemu cierpieniu: Legalizacja eutanazji mogłaby pozwolić osobom terminalnie chorym na godne zakończenie życia.
Przeciw:
Ochrona życia jako podstawowa wartość: Artykuł 2 EKPC nakłada obowiązek ochrony życia, co może być interpretowane jako sprzeczne z eutanazją.
Ryzyko nadużyć: Istnieje obawa, że legalizacja eutanazji stworzy presję społeczną na osoby słabsze lub zależne.
Konwencja o ochronie praw człowieka ani nie zakazuje, ani nie wymaga legalizacji eutanazji. Decyzje w tej kwestii pozostawiają państwom członkowskim możliwość dostosowania prawa do swoich wartości i potrzeb. Jednak wyzwanie pozostaje – jak znaleźć równowagę między ochroną życia, poszanowaniem autonomii jednostki a zapobieganiem nadużyciom? Europejska debata na ten temat nie powinna kończyć się na analizie przepisów. To rozmowa, która wymaga empatii, odwagi i zrozumienia realiów cierpienia, a przede wszystkim szacunku dla decyzji każdego człowieka.